decembro

non son os outros, senón as dúbidas que os outros fan sementes en ti mesma. abandoar a compostela deserta de sábado tarde cun mar de dúbidas entre as mans sería como falar deste mes pantasma. decembro é un mes pantasma e as cousas que nel pasan lemraranse moi vagamente, coma se só tivesen sido a medias. decembro é unha tarde de domingo que dura exactamente trintaeún días

mentres agardo a que un cóctel de comprimidos brancos fagan efecto, fago reconto dos danos colaterais dos outros once meses que si existiron. estou triste e non sabería dicir por que. quizais porque entrementres dúas viaxes e un novo papel que di que sei cousas que en realidade non sei se sei, fun deixando demasiada xente atrás. demasiada sempre foi unha palabra moi relativa, e case por primeira vez reparo en que a estou a usar de verdade. foi demasiada xente. demasiada pra tan só trescentos sesenta e cinco días
e, non obstante, se o ano volvese comezar, querería que fose exactamente igual do que foi
mentres, cada día resulta máis difícil escribir aquí. pode que sexa o non ter moito que contar (tamén a autocensura terá algo que ver)


...


e querería ter falado dunha morea de cousas. de cando m contou da primeira vez que mirou o mar e chorou. de todas as veces que soñei que atopaba con a polo ceo do caribe. do que estraño a x no inverno frío. das ganas de facer unha maleta outravolta


quixera ter sido peixe ou mariñeiro e pasar toda a vida no mar. que cousas. se nin sequera sei que é o que son (vivindo noutra película)


...


urte berri on e todas esas cousas, por se se me olvida

nadal

non existe maxia no nadal. voltou a miña musa de alén mar (e iso tenme feliz, tras oito meses de espera) mais polo xeral fago esforzos por non poñer caras tristes. non gosto de folgar e teño saudades doutros sitios que non son este. estou entre triste e enfadada cando miro as luces (horribles) polas rúas
non dá chegado xaneiro, e dende o outro lado da costa dinme que por fin recuperei o meu sotaque galego. gastemos os días

e bo nadal a quen pase por esta casa, que xa está case a piques de declararse en ruinas de tan abandonada que a teño...

domingo

voltín cun libro, mais non fun quen de abrilo ata que toda a casa durmía, xa ben entrada a noite. precisaba silencio. tamén pra pensar que (case) todo o interese do día xirara arredor dun conxelador que procuraba a conquista da neveira e da cociña toda nestes días nos que o frío está apegado ao corpo coma unha segunda pel
patente a miña incapacidade de ser eu mesma falando noutra lingua, comprobei que duchil non aparece no dicionario, aínda que ben merecería unha entrada propia, destas de dicionario escolar que ata inclúen ilustración. despois sorrín moito por ter estado co sorriso máis fermoso de compostela e laieime de non ter chegado a tempo de oilos
e, despois, perder os ollos entre unhas páxinas que me fixeron crer que estiven alí. pegar un salto no tempo, desafiando ás leis da... era a termodinámica, non?

post-vodum

pensaba hoxe, mentres poetizaba o estoico acto de separar agullas de alfinetes desa vella lata de marmelo que foi toda a vida a lata dos fíos na casa, pensaba no que supón que sexa neste momento, xusto neste momento, que naza un novo xornal en papel. non hei dicir que non me gustou o primeiro número. de feito -e tristemente- creo que promete máis do que será, especialmente en cuestións tocantes a temas que hoxe en día son peliagudos, como o do idioma, entre outros. desconectada como estou, non puiden ler o que se dixo pola rede adiante del. de feito, tampouco é que me preocupe demasiado o que se diga. teño algunhas esperanzas postas nel -algunhas, porque tampouco hai que "pedirle peras al olmo"- porque coñezo a certa xentiña que traballa alí e creo firmemente que son moi bos xornalistas. agardo que non se decepcionen en pouco tempo

e mentres, rematou o tempo das vodas -tambalea a miña firme posición dubitativa sobor da existencia do amor- e chega o tempo de folgar e darlle voltas á cabeza, o único deporte máis ben nocivo que se me ocorre, amais de sobriñear -cando me deixan- e ler, devorar todo o que cae nas miñas mans, pra facer o frío do inverno unha migalla máis levadeiro

enriba do nórdico de cereixas, un peixiño do mar. ante a ameaza dunha noite invernal de festa, tacóns de máis de doce centímetros de alto pra combater o frío.
días atrás: poñer orde ao caos que reinaba nas baldas do cuarto. clasificar, ordear. lembrar. porque cada libro ten dúas historias, a que conta por dentro, e a que o arrodea por fóra

encantoume a frase que lle oín ao demo a fin de semana, o de ter un blog pra facerse autofelacións. pois si, eu teño un deses. e como estou sen contador de visitas, non podo saber se caeron estrepitosamente a causa disto e as únicas que teño son as miñas. dáme igual. e máis agora que descanso no meu retiro espiritual, sen rede.
o que fago moito, é cantar, iso si. cando veñen os pequechos. creo que esta lles gusta. alomenos, non protestan...

(mode ganas de voltar a compostela on)

na casa

e tamén e isto estar na casa
e moitas cousas máis

camiño polo paseo onde tantísimo cemento impide mirar o mar. fago rutas imaxinarias por rúas que non piso dende hai tanto tempo. prepárome pra voar á pedra a fin de semana. odio non ser quen de adaptarme aos horarios de vida normal

(inciso)

teño dúas minchiñas na casa que fan que non se me quite o sorriso de aparvada da boca. desfruto de dous días de compostela, de falar durante moito rato cos daquí, cos meus. comezarei a darlle ao pandeiro en breves e cando todo o mundo pregunta que vou facer da miña vida non respondo. desfruto do momento. de moitos momentos.

(e ando fóra da rede por motivos de infraestructura. a ratos bótoo de menos)

primeiro foi voltar cun galeano nun paquetiño de papel de estraza, agasallo de y. despois, correr polo metro onda eles, porque o ordenador se puxera maliño e non sabía moi ben quen o pasaba. despois falar co norte, prometendo visita. agradecer que haxa xente que te bote unha man sen coñecerte de nada e tentar durmir ben para afrontar a última xornada na illa

b.

orballaba e a néboa -tan baixa- non deixaba ver se os cumios estaban nevados en b. facía moitísimo frío. j despediuse de min dicindo agur, txori polita, mentres camiñaba cara ao bus. todos entendían esas palabras mais só nós as cinco coñeciamos o seu código. artellar o mundo arredor de catro verbas -begia, polita, beltza, txoria-

pechei entre a pedra dun vello mosteiro a última liña que quedaba por escribir. non só o vrao, senón un ciclo. despedinme con ollos tristeiros da paisaxe, entre vermella e verde de outono. que fermoso o país dos vascos, aínda dende a fiestra dun autobús

rara

aínda lle quedan tres días, mais esta xa está alcumada como a semana estraña. aparece xente nela que sabes con certeza que se pon no camiño por algo. pasan cousas que fan que a cabeza che dea mil voltas e que te plantees o que fas e por que o fas. ris, e bailas, e paseas, e vas a actos e a festas que che amarran forte contra as lousas do chan. falas, falas moito desas cousas que tanto che gustan, do mundo en xeral, do ser galego en particular, do transiberiano, de escribir, de millóns de plans que asedian a cada paso, aos que gostosa lles deixas o pleno dominio do teu maxín

esta é a semana rara porque sabes que as cousas e persoas que pasan por ela veñen pra quedar. porque este verán aprendiches que ninguén nin nada acontece en balde. e ti abres a porta da casa e os convidas a instalarse no pouco espacio que queda entre maleta e maleta

a cidade (ii)

cando soou o teléfono estaba xa media esperta. escoitei, colguei, erguinme e comecei a pasear polo cuarto, como un xeito de asentar as ideas no bandullo. de xeito indirecto, a cidade estaba a despedirse de min, cunha sorte de artimaña revirada, buscándolle as voltas a unha historia que estaba a piques de pechar o seu último capítulo. lembrei, sen querer, a primeira vez que o vin, emblema case forzoso da cidade, de casualidade mentres explorabamos as rúas na noite, recén chegadas dunha viaxe interminable

[fago conta atrás, e sei que podo resultar pesada agonizando ate o infinito a despedida. dáme igual. permítome o luxo -por ser esta a miña casa- de facelo, e tamén de copipegar un textiño que enviei onte ao outro lado da península]

a cidade é ás veces unha cidade de postal, entón é cando menos me gusta. pasean turistas coas cámaras nas mans -nin sequera agochan a súa obscena fixación por retratala toda- e sinalan co dedo as luces, o brillo do peixe, as formas sinuosas de proa e de popa. gostaría de berrarlles e botalos de alí, mais sei que non teño ningún dereito. xa non, porque a cidade comeza a non pertencerme
non hai cousa que máis doia que considerar á cidade como pura pedra, e puro metal, e pura auga. non buscarlle o sentido alén da materia morta. non querela, igual que se pode querer un recordo ou un agasallo sentido
paseo, saudosa, por todos os recantos que foron meus. chega o inverno e as rúas énchense de follas secas, tamén a ría. e a miña cabeza está a medio camiño entre esta e a outra cidade. o debate sentimental entre o titanio e a pedra. entre un inverno duro e outro doce
teño os ollos postos noutro lado, lonxe da cámara. por iso todas as instantáneas que tomo son de postal, insulsas, iguais ás que podería sacar calquera outra persoa. quizais porque a esencia da cidade xa leve gardada moito tempo na retina da miña cámara vella

e soño, tamén, con voltar á casa

a cidade

a cidade é, as máis das veces, máis que un cúmulo de rúas, de edificios, de ceos grises. a cidade vive, muda de pel, fala. vai deixando pegadas no camiño, pra que a descubras aos poucos, alongando ese momento de desenvolver o agasallo máis agardado, demorarse nun bico, nunha aperta
a cidade prefire a noite, cando hai menos xente pola rúa, menos ruído, e todos temos máis facilidade pra falar
agora que vou marchando, a cidade prefire apurar os pasos e deixarme atopala a cada intre. vai poñendo xente no camiño que quizais estea a aparecer por algo. e tanto dá falar do aragonés ou de madrí ou do que é que será ser xornalista. tanto ten con quen. vou marchando e fago unha lista de cousas pendentes. entre elas, voltar canto antes

e xa! por fin!

rematou o trance, con máis gloria que pena, que valga dicir que os comentarios sobre a miña exposición eleváronme o ego ata o infinito, non tanto as críticas ao traballo en si. eles, o tribunal, sabían que no fondo fixeran a eleción axeitada, que entre gastar tres meses facendo un bo traballo ou pasar tres meses en vilapán e facer un traballo así así, calquera escollería vilapán.

e por iso rematou e xa nin lembro apenas que foron as cousas que me dixeron mentres, de pé, agardaba a que me chovesen os paus por todos lados, ao máis puro estilo televisivo, dese que sale nos zapins.
queda o leve recordo dunha dor de cabeza insistente e as despedidas dalgúns compañeir@s de clase que non sei se voltarei atopar algún día

e xa son libre

fin de fines

mañá remata a tortura de pasar un mes cos ollos pegados ao ordenador. remata cun trámite tan pouco espectacular como unha exposición. quince minutos pra contar aquilo no que en teoría traballei todo o verán, e que na práctica traballei só no mes de outubro, por ter cousas mellores que facer.
e rematar gloriosamente criticando os organismos internacionais, as grandes axencias, os propios gobernos. o pouco interese que hai, en realidade, en pechar a fenda dixital. que desesperanza

u.s.a.

estou aborrecida co bombardeo mediático das eleccións nos u.s.a.
como tantas outras veces, estou totalmente dacordo con desorde

de fins de semana

e ten que ser que nun sitio pequeno, cuasi familiar, teño que atopar a tanta tantísima xente coñecida, amigos de amigos, amigas de amigas de amigas, caras que non agardabas atopar máis que nun lugar, nunha cidade determinada. e que traen novas deses que hai tanto que non miras, que non sabes ben onde viven, como lles vai

e despois dunha noite de música, de música de todo tipo, de cantar moitísimo, de acabar caladiña ate os ósos coa chuva, despois, tarde de domingo de seudodespedidas. j que marcha ao outro lado do mundo e eu que non sei cara que lugar do mapa quero mirar

dance with me (2)

atravesei o casco vello coa miña ducia de castañas, ben gardadiñas dentro da súa bolsa de papel marrón, quecéndome as mans. o rapaz que mas vendeu sorriu tanto que os seus ollos quedaron pequeniños, entre a pel escura. hoxe na illa ía moito frío, tanto que os nenos levaban luvas e as señoras que habitan os pisos máis grandes do centro da cidade sacaron os seus abrigos de pelexo. subín as escaleiras de begoña, ate o parque. no metro estaba o acordeonista e facía tanto tempo que non o oía que me deron ganas de ir saudalo. tocaba unha canción que non era a de sempre. mais o día comezara, horas antes, ao rexeitar un traballo e cantarlle a x polo teléfono a súa canción favorita. contei unha e mil veces que estaba de paso. a carteira tróuxome un sobre certificado. comprobei a miña incapacidade pra centrar a atención en nada. pechando un capítulo e abrindo outro. dubidando de cando voltarei ter vida académica reglada. sen saber onde irei. nin con quen. sen saber se quero sabelo. descoñecendo o que está a pasar no mundo agora mesmo. estou de paso en todas partes. desfrutándoo

repito video. síntoo

facendo probas coa cabeceira...

chamadas

por primeira vez en dez días, saín a tomar o aire e tiven vida alén da rede. resultou estraño estar en illa peixe, porque quizais o traballo que tiña que facer non me deixara facerme ben idea de onde estaba. facía frío e as rúas do centro seguían o seu ritmo habitual. vin a a, e tamén se me fixo estraño mirala alí, precisamente alí, a sete mil quilómetros de distancia. despois, como se nos oísen falar deles, chamáronnos. e fun inmensamente feliz, escoitalos de novo, que dixeran que nos botaban de menos
falamos moito, entre nós, dos últimos tres meses, porque só nos entendemos as bromas ou aturamos escoitar as mesmas historias unha e outra vez, coma vellas veteranas de guerra. volvín á casa coma se os últimos dez días non existisen. e si que existiron. foron a primeira pista que me lembra o pouquiño que me queda nesta cidade

(por primeira vez en todo este tempo preguntámonos unhas ás outras: credes que a viaxe nos cambiou? e asentimos na cabeza, mais ningunha pode explicar exactamente en que)

trens

se non hai tren de cercanías, que solución queda? coller un bus (carísimo) dunha compañía privada? estar obrigado a ter coche? evitar ter que ir aos sitios pequenos?

quen decide que é prioritario estar conectado con madrí e non con padrón?

hai veces (moitas máis das que me gustaría) nas que este país non che me gusta nadiña

[sabido por caufield con esta nova de por medio]

(tía) oko

hai un cacho que a fixeron nacer. por fin (dentro dun mes) vou coñecer a a. veñen -ela e máis x.- a encher un oquiño, que non sei se existía antes, na miña cabeza. cando volva agardan por min os pequechos máis bonitiños do mundo. non vai a haber nada que me quite o sorriso da cara

migración

falo con J(g). en menos dun mes estará en timor oriental, por un ano. fago reconto de todos cantos están fóra. V na china. P en filipinas. J en brasil. R en méxico. S e L na india, e con elas, dentro de pouco, A(m). A(p) en tailandia. A(v) e, en breves, C e P, no reino unido

o mundo comeza a semellar pequeniño. pero as distancias son demasiado grandes, polo de agora

pequeno caos

durmo coa camiseta dunha misión. teño o cuarto máis recollido ca nunca, agás a mesa, un caos de papeis. pola noite chego a soñar con stallman. aborrezo as organizacións internacionais. tecleo bastante. leo bastante. abuso da capacidade do ordenadorciño. tento baixar os pés á terra. fago plans pra decembro (ir mirar neve). poño os lentes. quito os lentes. agradezo non ter rede no meu cuarto. abúrrome. volvo ao traballo. recoloco a bandeira (que esvara parede abaixo cada dous minutos). chamo a casa (algunha vez). falo monotematicamente. como moito. leo o xornal. poño os lentes. leo mil e un documentos. fago a conta atrás: en vinte días remata a tortura

sorrío. hoxe estou contenta

gris

teño as mans alaranxadas, de tentar que o pelo de m mude de cor. as manchas son irreais. dende que aterrei en illa peixe tamén eu son toda ficción. e non teño senón vida virtual, tras dos lentes verdes e a carapucha gris, diante da pantalla. encho a lámpada de notas que din cousas que case non teñen interese. como só verde e branco. o móbil non soa, non pode soar porque ninguén ten nada que dicir. creo pouco no que fago. ás veces moito. miro as fotos do verán, e de máis atrás. de hai uns días. teño saudade de cousas que foron, e de cousas que poderían ter sido. busco latitudes no mapa, pero non coinciden co que ando a buscar. o centro de todo debera xirar agora en torno a esta pantalla. mais cabeza anda sobrevoando outro lugar, a centos de quilómetros

pobreza

leo o convite. entón lembro que hox recibín un correo con esta nova. pode que a jaima na que durmín no deserto, na wilaya smara, non sexa agora máis ca po. pode que non teña sentido falar de pobreza aquí, que ninguén le. pode que nin sequera teña sentido dicir que me gustan os lugares onde as casas non teñen portas, nin cancelas, e os nenos camiñas escalzos pero sorrín e son vivos e sempre teñen preguntas que facer porque queren sabelo todo. hai sitios nos que mirar pra baixo é o xeito de responder á pregunta de se no norte todos somos ricos. onde non ten sentido ter un cento de títulos académicos porque aprendes máis do que aprenden de ti.
hai lugares onde sobrevivir é o xeito de vida. e hai outros nos que se constrúen muros inmensos por non mirar o que acontece arredor. o mundo enteiro apodrece e case nin nos decatamos

encerro

hox doen os ollos diante da fiestra que me conecta co resto do mundo. busco na rede o seu nome e non me atopo

na declaración universal de dereitos humanos non hai ningunha mención específica ás linguas
teño dez días pra sinalalos co dedo e chamarlles estúpidos

volta

durante cinco días só pensei neses olliños azuis que agardaban por min na casa. despois a pedra e os seus habitantes. vilapán foi quedando lonxe, como unha lembranza afastada, un feixe de historias que contar. estrañar os rapaces, o sol, o verde. a cambio, outras cousas. dez días de traballo duro. despois, voar outravolta, quen sabe a onde

crónica xxiii. (e xa)

todo isto foi a república bolivariana en noventa días. e moito máis. foi namorar mirando a nebulosa de orión e durmindo baixo as estrelas. quixen quedar pra sempre perdida nunha praia rodeada de verde. amei o mar, as terras chas, os montes altísimos. adorei esta revolución, mirándoa nos ollos da xente. fun foránea e coñecín a outros coma min. aprendín que os tolos son os menos tolos de todos, e que aínda quedan espazos nos que poder ser feliz. deixei que o meu pequeno fogar fose un cuarto ateigado de pantasmas e falei do país dos vascos coma se fose a miña propia terra. tamén do país dos galegos con ollos de namorar
quixen quedar aquí pra sempre. despois tiven saudades da casa. inevitablemente, voei

[e a última hora, chega un paquete ao meu nome. ábroo. é de a. un recompilatorio de música e tres libros de poemas. todos de farruco sesto. éntranme as ganas de cuspir toda esta vertixe polos ollos. no canto disto, deito un dos primeiros textos dun dos libros:

Nada pasa salvo el viento que anda.
Estoy en medio del pueblo, sentado en la plaza.
Pero no veo a la gente a mi alrededor.
No oigo a los vendedores de fruta
ni a los niños que cantan.
Y es que mi corazón está en otra parte.

non queda máis por dicir. non polo de agora]

crónica xxii.

cheguei aos andes o día que cumpría vintetrés anos. chovía moitísimo e no comedor non había luz. cantáronme o zorionak zuri diante dunha arepa con queixo. despois diso viñeron as viaxes en autobús polo medio dun inmenso xardín verde, a trasandina, as horas de oficina, acostumarse aos chamos, as hamburguesas do señor i. e meterse na cama cedo coma os pitos
pasaron noventa días sen dar aviso
hoxe vai moitísima calor e vou riscando nunha folla as tarefas pendentes xa feitas. recollo os últimos vestixios do computador, as miles de imaxes que roubei. fago reconto de danos colaterais, deses que dá gusto curar. penso en todos cantos coñecín, escribo correos. comezan as despedidas
só hai unha pregunta que se vai repetir, aquí e alá, cando volva. que che pareceu o país? e, coma sempre, non saberei que responder. ese non ter palabras de cando se ten medo a quedar curto

crónica xxi.

probablemente o mércores foi o último día que mirarei ao granciño de café de cinco anos, na sede do psuv, ao ir pedir uns cartaces. que non foi senón esta mañá que coñecín a un dos veciños da longa rúa que leva a casa, o señor da horta con tartarugas de terra, que me contou que ten unha filla a vivir en ferrol, foi alí a estudar unha mestría e quedou pra sempre. semella que agora todo quere arrecender a casa, a terra, mentres que pasan as horas dos días tan axiña. que nos xornais todo é ecuador e eleccións e medran os murais polas rúas e as bandeirolas polas casas, e aínda son festas en vilapán e xa morreu o verán alá, na casa, e vou preparando a cabeza para o frío, e para o traballo, e para as horas que pase na pedra. que me virá buscar ao aeroporto o bichiño máis lindo do mundo, e tamén teño a cabeza nos correos que me chegan dende asia, do outro lado do globo. quero abarcalo todo pero o mundo, a tal hora, ten unhas dimensións tan pequenas que me desborda por todos os lados

(imaxe obra de a. coa miña camariña)

crónica xx.

a lagoa estaba encantada e por iso non se descubriu ate que soubo quen eramos e a que iamos ate ela. era fermosa coma ningunha outra. coa néboa, tan mesta, enchíase o pelo e a roupa toda de xeada, e ata pasamos frío, que foi como estar na pedra ou en illa peixe de novo
despois todo foi desinhibirse á noite na praza de vilapán, bailar, falar, falar moito, espertar tarde, roubar laranxas, rir
sentirse aquí, a ratos, coma na casa

crónica xix.

mentres agardaba por unha chamada que nunca chegou, xogamos a imitar aos animais. como fan os cans enfadados? miauuuuuuuuuuuuu. despois fixemos cantas onomatopeas se poden facer coa boca. durmimos ben. fóra da casa non había ruídos onte á noite. por primeira vez

crónica xviii. (festas en vilapán ii.)

que no bus viña falando das misións cubanas e de como é que hai cuba en medio mundo, e non puiden facer reconto de todas as cousas dos últimos dous días. así que agora, biscoito na man e medio café, deste aguachirri que beben aquí, agardo a que cargue unha páxina e reviso todas as fotiños que fun sacando dende o martes. que estamos en festas e onte foi festivo e non traballamos, mais andivemos polo barquiño este no que vivimos dando voltas, e pintamos follas das árbores e descansamos a barriga, que o día anterior foi o aniversario de a. e comimos tarta alomenos tres veces. e cantei o zorionak zuri en cantos idiomas sei. que onte á noite andamos jodiendo, que é como din aquí, e por iso cheguei tarde case dúas horas esta mañá. que pensabamos que había que durmir na porta da igrexa, porque xa non había taxis, ata que o tipo que peor nos cae de todo vilapán nos levou ata a porta da casa, ao módico prezo dun bico cada unha. que a a. se lle quedou a boca aberta ao mirarme bailar. que si, que só bailo con r., que para algo xa nos gañou o corazoncito a todas. é inxusto que agora, que xa comezamos a entrar na vida da xente, teñamos que marchar. bendito fin de semana que nos agarda

(na imaxe, un pouco de okocentrismo fotográfico)

crónica xvii. (festas en vilapán)

o mellor lugar onde durmir é un leito de mandarinas. aprendín o pracer de ir roubarllas ao veciño os días nos que quedo na casa. tamén facer bailes parvos pra que os rapaces se partan da risa e os instructores pensen que estou un pouco tola
nas festas da vila, unirse aos outros estranxeiros, os únicos estranxeros que estamos aquí, e que ata eles se rían de nós ao oir pola megafonía en plena cabalgata, también están con nosotros las compañeras de españa, terra, tráganos ben fondo
explicar un millón de veces que non, que non somos españa, e discutir de historia, de desenvolvemento, da realidade cubana e venezolana, de latinoamérica
deixar que descoñecidos nos expliquen o namorados que están todos do noso pasaporte e acudir á elección da raíña das festas pra decatarnos da sorte que temos de non considerarnos a nós mesmas un cacho de carne con medidas
durmir con música pra poder durmir, chegar ao luns pola mañá con novas que poñen triste. recibir correos dende gz, dende eh, dende italia, dende as illas africanas, todos dicindo quero que volvas e eu que non sei se quero volver ou non, con estas ganas tremendas de apertar e que me aperten

crónica xvi.

que onte, como non había interné, fuxín da oficina e fun a pasar o día cos nenos. e paseando entre árbores cargadas de laranxas e mandarinas, nesta terra na que case todos os cítricos, docísimos, son de cor marela e verde, pensaba nas pequenas cousas que tan feliz me fixeron dende hai máis de dous meses. as busetas coa música altísima e as fiestras abertas, deixando entrar todo o verde directo aos ollos. os nenos que pola noite berran española española no camiño a casa. a cara de d.s. cando o saco a bailar sen música ningunha. os bicos, as apertas. discutir con a. coma se tivesemos tres anos e medio. os cartaces con faltas de ortografía. os mamita e ahorita. a cara dos nenos cando saco a cámara de fotos e lles pido que sorrían. os berros de y. cando marcho pola mañá, buenos días, tía. que o buseiro agarde a que pegue unha carreira de varios -moitos- metros, pra non ter que agardar ao seguinte bus.

t. estaba algo tristeiro, onte, ata que lle cantei unha canción co seu nome. despois roubamos mandarinas ao veciño e camiñamos ata a torreta de alta tensión. pola tarde fun visitar aos outros nenos e tamén bailei sen música e deixei que g. se amarrara forte a min porque ten os ollos máis fermosos e tristes que vin en moito tempo
para eles, os recén chegados, é difícil adaptarse á nova vida. pra min, despois de adaptarme, o difícil é deixala

crónica xv.

camiño pola rúa entre unha néboa mesta e baixa, que non deixa mirar ben os carros que veñen de frente. pitan os camións ao meu paso, coma sempre. saúdo un par de persoas. hoxe vai algo de frío, frío de levar manga longa. as casiñas de planta baixa, que fan disto unha vila, están xa todas adornadas. esta semana comezan as festas
ao chegar á oficina sento no ordenador e leo triste as novas dos xornais. as cousas non cambian. despois sorrío ao mirar as fotos que me envían do pequeno x
comezo a conta atrás. quedan exactamente dezasete días. dígolles se non podería levarme a e. na maleta. dáme as apertas máis fortes que me deron na miña vida e enfádase cando os demais non me fan caso. levaríaos a todos, en realidade, nunha bolsa máxica como a de meripopins
grabo fotos en cedés. tamén saldar contas pendentes. a despedirme dos nenos que vou topando pola rúa, que xa comezaron na escola
o único que me une á realidade é un avión que me leva ate caracas. e, despois, a triste volta

crónica xiv.

fuximos ao paraíso por catro días. ao marchar comprendín ao vasco que fora alí por tres días e levaba trintaetrés anos. tamén eu quixera quedar ate morrer
só alí tivo sentido namorar duns ollos verdes e da cor da pel dourada, mestura de tantas peles. só alí oir, sempre, da revolución, e os tambores, e os pequenos barcos pesqueiros e coñecer xente que de tanto tempo fóra da casa xa eran habitantes de ningunha parte. deron ganas de agarrar un morral con catro cousas e fuxir mundo adiante sobre os pés. de cantar ate quedar sen voz e non preocuparse por que comer mañá, por onde durmir, polo mar no que nadar
saber que quero voltar sen pasaxe de regreso

crónica xiii.

liliana é negra como a noite
os seus irmáns abanean os pés colgando dalgunha estrela, lonxe da terra
a súa nai sorrí suave, cuns ollos pesarosos, cargados de tristuras. vén fuxida do pacífico, dun mar de conflictos, violacións, medo
liliana tírase á auga e di que sabe nadar, mais afoga
ri e coida dos seus irmáns
apégase pronto a un, tan axiña que costa un mundo despedirse dela
liliana é fermosa como a noite
estase a facer maior á forza, valente. lánzase á vida sen saber nadar
e nin así se lle apaga o sorriso

crónica xii.

podería namorar del ao falar de poesía, de teatro, de política. das ganas de vivir e do seu país inmenso e heteroxéneo. cando me falou do seu amor por lara
mais en realidade tiven que namorar de toda a aldea. dos seus camiños poirentos, sen rastro de asfalto. dos nenos espidos pola rúa, das casas de barro e madeira. tiven que namorar do seu xeito de facer da cultura, da arte, a maneira de vivir. de canto aprendín de estrelas e antigas civilizacións. namorei do meu nome e do pobo wayuú, ao ser bautizada e recibir as beizóns dun vello sabio
vivín unha aldea recibindo centos de persoas, pra durmir ao aire libre nunha casa sen cancelas nin portas. faláronme coma se non fose europea, senón unha máis. reatopeime cos xa amigos de chavedosol e compartín tardes nas que o sol queima a pele ata de noite e dan ganas de volver alí, cada ano, cun feixe de apertas como equipaxe

crónica xi.

en chavedosol atopei o lugar no que ser feliz. atopei os alicerces da revolución e a ansia por cambiar o mundo. dexei que me calara a lección mil e cenmil veces: que todo ha de ser pel, que todo ha de ser pel. escoitei o ritmo da vida saudándome cada mañá, soñei amarrada a un cuatro, tan feliz. quixen quedar alí. o fermoso que debe ser envellecer na terra máis luminosa do mundo. escoitei, aprendín moito, amei as casas de cores e as camisas vermellas. sentín a revolución latexando nas rúas e no sorriso da xente. durmín cun mundo mellor dentro do peito.

crónica x.

cando preguntan que como é isto non sei que responder. digo bonito e veñen tantas cousas á cabeza imposibles de explicar. que aquí o santo máis venerado ten traxe e gravata, e que se paga nos buses ao baixar e non ao subir. que os nenos xogan aos mesmos xogos mais con nomes diferentes, e preguntan todos os días se teño fillos e esposo. que aquí todas as casas son moi pequechas, de planta baixa, e os irmáns durmen todos no mesmo cuarto. que antonte r. contounos a historia da súa vida ao pé dunha cervexa e tiven que facer esforzos por non chorar alí, diante súa.

que hoxe foi o último día do plan vacacional e cansei de choutar, e de levar os nenos ao lombo, e de responder as súas preguntas que nunca rematan. e fiquei triste. e despois coñecín a un home que en setembro viaxará á coruña. entráronme saudades e non, porque esta fin de semana promete. trocarei miche de pexego nun mercado tradicional. alí vou toparme coa venezuela bolivariana coa que soñaba antes de coller o avión

crónica ix. (a festa)

bailaron, e sorriron tanto que lles saían os dentes da boca. e eu non cansei de tomarlles fotos. todo o amor que suaban por todos os poros, cantísimo, as nais, os pais, os irmáns, cos chamos. era a festa dos nenos especiais e por iso cada un dos que estabamos alí eramos en certa maneira especiais, e ninguén o era. bailei baixo o sol e xantei baixo a chuva. despois chegaron os músicos viaxeiros a poñer a cor, coas súas chambras laranxas, cantando en quéchua e falando de lugares que nin soñamos coñecer. pasou o día e durmín tranquila, cansa e feliz

crónica viii.

aínda medio durmida, despois de erguerme a todo correr porque perdía a buseta das sete e media, topei na porta da casa cunha tarántula que despois me contaron que era velenosa. menos mal que a casa ten dúas portas, pra ir a por axuda en caso de fauna con xigantismo preto. todo un espectáculo ver a dúas rapazas matándoa a pedradas, (o método máis efectivo, seguro e menos contaminante) que as patas amputadas do becho seguían a retorcerse no chan co animal xa morto. (por detrás da casa hai unha sorte de cavorco e un val con vexetación moi mesta, por iso ás veces aparecen bechos típicos da selva)

mais non quería escrbir sobre fauna hox. quería falar de nenos, outra vez. nunca me gustaron, mais ando a aprender o valor do riso dun neno (aínda que pareza un tópico), a súa creatividade, e o que fan traballar a miña imaxinación cada tarde, entre manchas de pintura na roupa e xogos nos que hai que imitar animais. a tal hora, dicir que non me gustan é un pouco mentira

crónica vii. (as nenas)

maría vive en montepedra e no vrao, cando non hai escola, axuda aos parapentistas a aterrar. pregúntame se son reporteira -adoro ese palabro- e despois dime que de maior quere ser fotógrafa. apréndolle a sacar fotos coa miña cámara

en vilapán, hai un pequeno verme da cor do café que cada día me fai conducir unha camioneta imaxinaria ou converterme en paxaro e levala vando escaleiras arriba polos corredores do centro cultural. ten só cinco anos e cando non lembra o meu nome chámame guapa. é tan fraquiña que ata lle caen os pantalóns, por iso é tan fácil levantala no aire. os dentes, tan pequechos báilanlle branquísimos na boca cando sorrí. ás veces dime que parezo un varonsito, polo pelo curto e entón fágolle cóxegas pra que non mire que estou a rir
as nenas, aquí, teñen un algo especial. despois agóchano pra facerse maiores

crónica vi.

pasei días a pensar fillosdeputa. tamén voei bambeando no aire coma un paxaro, deixando que o aire me dese na cara. o luns, estraño e diferente aos luns de antes, como todas as cousas aquí, cambiei de película e mirábao todo dende platea, coma se non fose comigo. escoitei llaneras, botei remedios nos ombreiros queimados polo sol e durmín acompañada dun milleiro de soños, deses que non deixan descansar, ata que cantou o galo coas primeiras luces do día
outra semana que comezaba a escorregar polos dedos ás présas

crónica v. (tristura)

a rede fai que non poida esquencer as cousas que agora pasan por alá. así recibo fotos de x., que ten uns ollos fermosísimos, entéronme da morte dun grande, e envexo, triste, o cartel do festival de poesía do condado

estou a perder un milleiro de cousas porque todo nesta vida é escoller. non cambiaría estar aquí por nada do mundo, pero é inevitable desexar ter o que non se pode ter, non cren?

crónica iv.

ás veces esperto co ruído antes de que cante o galo. a fiestra non ten cristais e os berros e os pasos sobre a grava soan coma se estivesen dentro do cuarto. a calor apégase ao corpo e aos pés da cama durmen o espertador e mais un libro que xa rematei. ás veces tamén un caderno.

as cousas son estrañas en por si. tan estrañas como coñecer ao rapaz que foi a m en bicicleta. e pasan os días axiña, entre fotos de cochos e de montes tan altos que se perden no teito do ceo. planeo a fin de semana, a volta á cidade da neve, unha reportaxe, as mil e unha tarefas da oficina. ningún día se parece a outro e poucas son as cousas que persisten cando a treboada nos deixa fóra do mundo. debuxo ollos de cores escuras e evito pensar na volta

crónica iii. (festa)

hox é festa nacional. o nacemento do libertador bolívar. a praza de vilapán encheuse das camisas azuis da banda de música. dende lonxe óese un clarinete ensaiando. e centos de persoas que suben a la cuchilla del niño. na oficina soan rancheras. eu fuxo daquí pra ir sacar fotos a vilavaca
e penso na pedra

crónica ii.

podería namorar do fotógrafo que me quixo tomar a instantánea máis fermosa do mundo. de feito namorei, alí subida nunha rocha alta coma o sol, coa auga a mollarme toda, mentres me contaba da obturación, da profundidade e do especial que é a luz cando enfocas cara a unha fervenza
paseniño imos atopando quen nos fala sen importar de onde vimos, quen nos ofrece amorodos durante a viaxe e nos agasalla con flores, herberas, que só nacen nas zonas altas. aquí o mundo respírase diferente. nin mellor nin peor, senón diferente
[x xa está na casa, xa chora e come e pode que sorría. e eu a sete mil quilómetros]
esperto cos galos e saúdo un milleiro de veces cando saio do centro, mentres aprendo o nome dos rapaces. escoito música pola rúa e ás veces escápaseme cantar en alto, nun idioma que aquí a xente non sabe nin que existe
aprendo a escoitarme por dentro, a controlar as enerxías positivas e negativas e en ser útil
recollo moito máis do que semento. escoito e gardo

crónica i.

ás veces Vilapán amence radiante, outras cinsenta. os mosquitos saen pola mañá e á noitiña, mais pican todo o día. somos as únicas brancas e estamos en boca de todos
en Vilapán vai moita calor, pero un par de quilómetros máis alá hai que durmir con mantas. a xente é tranquila e vive ao seu ritmo
preciso centrarme. hai cousas que non me saen da cabeza e nas que antes non reparara (non tanto). doutras, antes importantes, nin me lembro. aínda un pouco desorientada. e sorrinte
en Vilapán as cousas son así, e non poderían ser doutro xeito. en só seis días

despedida

frenetismo e caos. aniversario sobre o atlántico e durmir de pé. san fermines en illa peixe. acumular libros e tarefas pendentes. durmir con pesadelos. meter na maleta algúns textiños de modernotes-poetas e catro trapos
e despedirme, tantas veces, que sempre estou a marchar e nunca marcho de todo
salvo aviso, queda pechado este chiringuito ata primeiros de outubro. desfruten do vrán o máis que poidan e acendan unha veliña a san-antonio pola tola que vai a coñecer os andes